Żyjemy w czasach wolności gospodarczej. Do wykonywania wielu zawodów rzemieślniczych nie jest wymagana przynależność do cechów branżowych. Jednak nadal wiele osób przystępuje do egzaminów czeladniczych lub mistrzowskich, aby potwierdzić posiadane przez siebie umiejętności i móc się legitymować stosownym certyfikatem. Jak zatem zostać zdunem?
Niektóre izby rzemieślnicze posiadają komisję egzaminacyjną dla zawodu zdun i raz na jakiś czas organizują egzaminy na czeladnika lub mistrza w tym zawodzie. Takie egzaminy w ostatnim dziesięcioleciu odbywały się w Stalowej Woli, Lublinie, Krakowie i Kaliszu.
Aby przystąpić do takiego egzaminu, trzeba spełnić konkretne wymagania. Warunki dopuszczenia do egzaminu czeladniczego i mistrzowskiego określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 10 stycznia 2017 roku w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz.U. z 2017 r., poz. 89), z późn. zm. § 5 dotyczy warunków dopuszczenia do egzaminu czeladniczego, a § 6 do egzaminu mistrzowskiego. Przykładowo, czeladnikiem może zostać osoba, która spełnia jeden z warunków:
- ukończyła naukę zawodu u rzemieślnika jako młodociany pracownik i zrealizowała dokształcanie teoretyczne, np. w szkole branżowej lub w formach pozaszkolnych;
- posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej i co najmniej trzyletni okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin;
- posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz ukończyła kształcenie ustawiczne w formie pozaszkolnej, dotyczące umiejętności zawodowych wchodzących w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin;
- jest uczestnikiem praktycznej nauki zawodu dorosłych, o której mowa w art. 53c ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
- posiada tytuł zawodowy w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz co najmniej półroczny okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin.
Z kolei osoba, która chce uzyskać tytuł mistrzowski, musi spełnić jeden z wymogów:
- posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadpodstawowej, dotychczasowej szkoły ponadgimnazjalnej albo szkoły ponadpodstawowej działającej w systemie oświaty przed 1 stycznia 1999 roku oraz tytuł czeladnika lub równorzędny w zawodzie, w którym zdaje egzamin, a także:
a) co najmniej trzyletni okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin, po uzyskaniu tytułu zawodowego, albo
b) co najmniej sześcioletni okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin, łącznie przed uzyskaniem i po uzyskaniu tytułu zawodowego;
- oraz co najmniej sześcioletni okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin, w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej;
- posiada dyplom ukończenia szkoły wyższej na kierunku lub w specjalności w zakresie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz co najmniej roczny okres wykonywania zawodu, w którym zdaje egzamin, po uzyskaniu tytułu zawodowego.
Pełen wykaz wymogów i możliwości posiadanego wykształcenia i doświadczenie, jakim musi się wykazać przystępujący do egzaminy, znaleźć można na stronie Cechu Zdunów Polskich oraz Małopolskiego Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych. Razem z wypełnionym wnioskiem o dopuszczenie do egzaminu należy dołączyć dowód opłaty za egzamin (w 2023 r. były to kwoty 870,25 zł za egzamin czeladniczy i 1740,52 zł za egzamin mistrzowski), dokumenty potwierdzające spełnienie warunków oraz fotografię.
Jaki zakres wiedzy obejmuje egzamin na zduna?
Wykaz standardów egzaminacyjnych w zawodzie zdun zarówno na tytuł czeladnika, jak i mistrza zduńskiego znajduje się między innymi na stronie Związku Rzemiosł Polskich oraz Izby Rzemieślniczej w Kaliszu. Egzamin zawsze składa się z dwóch części:
- praktycznej, odbywającej się u pracodawców lub w warsztatach szkoleniowych, nie może być krótszy niż 120 minut ani dłuższy nić 24 godziny łącznie w ciągu 3 dni,
- teoretycznej – pisemnej i ustnej.
Podstawa programowa i pytania egzaminacyjne kilka lat temu były określone przez Ministerstwo Oświaty we współpracy z ekspertami z Małopolskiego Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych. Obecnie pytania obejmują nie tylko tradycyjne materiały, ale też nowoczesne techniki i materiały zduńskie, są one też zsynchronizowane z wymaganiami europejskimi, dzięki czemu egzaminy zduńskie – czeladnicze i mistrzowskie – są uznawane w całej Unii Europejskiej.
Kursy przygotowawcze do egzaminu na czeladnika
Niektóre izby rzemieślnicze organizują też kursy przygotowujące do egzaminu czeladniczego. Na stronie Izby Rzemieślniczej w Kaliszu znaleźć można formularz zgłoszeniowy na kurs, gdzie samemu wskazuje się profesję, z kolei na stronie Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie znaleźć można kurs, który przygotowujący do zdania egzaminu czeladniczego w zawodzie zdun. Kurs trwa 3 miesiące i obejmuje 450 godzin, w tym 100 godzin teorii i 350 godzin praktyki. Zazwyczaj organizacja kursów oraz egzaminów zawodowych zależy od możliwości zebrania grupy chętnych, dla których można zorganizować egzamin lub warto powołać komisję egzaminacyjną. Stąd takie egzaminy i kursy w praktyce nie odbywają się zbyt często. Z informacji jakie uzyskałam w Izbie Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie kurs organizowany jest indywidualnie, a jego koszt to 8 tys. zł.
Branżowa Szkoła Zawodowa – propozycja dla absolwentów szkół podstawowych
Rzemieślnicza Branżowa Szkoła I stopnia Małopolskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie oferuje naukę 30 zawodów rzemieślniczych, w tym zawodu zduna. Szkoła przygotowuje do egzaminu zawodowego i uzyskania dyplomu zawodowego, a także umożliwia uzyskanie Świadectwa Czeladniczego, wraz z Suplementem Europass, po zadaniu egzaminu w Małopolskiej Izbie Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie. Jest to dokument potwierdzający posiadanie zawodu honorowane we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Niestety, od jej powstania, czyli od 1 września 2014 roku, z powodu braku chętnych nauka zawodu zduna w tej szkole nie ruszyła.
Roczna szkoła zduńska 2024/2025
Jak poinformował Jacek Ręka, Starszy Małopolskiego Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych, na rok szkolny 2024/2025 planowany jest roczny kurs dokształcania/przekwalifikowania zawodowego, zwany Roczną szkołą zduńską. Miała ona ruszyć we wrześniu 2022 roku, ale ze względu na pandemię koronawirusa projekt nie ruszył. Nauka w szkole ma się odbywać w formie dwudniowych sesji raz w miesiącu i zadań praktycznych wyznaczanych co miesiąc i realizowanych w zakładzie zduńskim. W tym roku Małopolski Cech Zdunów planuje zorganizować dwa lub trzy spotkania informacyjne dla kandydatów do szkoły zduńskiej. Roczna szkoła zduńska zostanie zorganizowana dla około 10 osób chętnych. Jednak dopiero po przygotowaniu podręcznika z ćwiczeniami praktycznymi, będzie można rozpocząć nabór.
Aldona Mazurkiewicz
Jan Zapora, Starszy Cechu Zdunów Polskich:
Czy zainteresowanie profesją zduńską jest duże?
Zainteresowanie zawodem zduna jest nikłe m.in. z powodu wykluczania biomasy, kominków i pieców oraz innych urządzeń na biomasę przez Programy Ochrony Powietrza i uchwały antysmogowe. Także przepisy budowlane (od 2003 r.) wepchnęły naszą branżę w określony zaułek jako dodatek do ogrzewania bądź „rekreacji”, a nie jako główne ogrzewanie budynków.
Także zawód wymaga bardzo dużej odpowiedzialności i doświadczenia, jak również nauczenie się go w krótkim czasie nie jest możliwe. Także konkurencja ze strony innych mniej emisyjnych technologii nie służy branży. Pragnę zauważyć, że niektóre sieci marketów na wieść o planowanych uchwał antysmogowych, polikwidowały działy kominkowe w swoich sklepach. Na szczęście wspólne działania branży wpłynęły na inny kształt tych uchwał. Pracujemy w zawodzie, którego tak szybko nie zastąpią roboty, stąd działamy w takim obszarze, w którym człowiek jest bezkonkurencyjny.
Jak zostać zdunem? Jak zdobyć wiedzę i umiejętności?
Zdunem najlepiej zostać przez pracę u kogoś wykonującego ten zawód. Obecnie nie ma lub są bardzo małe możliwości nauki w szkole zawodowej w tym kierunku. Kierunki zawodu ceramika są już bardziej dostępne w szkołach, ale są one pobocznym działem. Praca w okresie/czasie umożliwiającym poznanie wielu urządzeń, technologii, materiałów, wraz z praktycznym ich zastosowaniem, oraz studiowanie literatury branżowej i rozmowy z osobami z branży, są gwarantem nabycia odpowiednich umiejętności przygotowujących do zawodu zduna. Pewnym utrudnieniem jest bardzo mała, wręcz unikatowa ilość osób pracujących w tym zanikającym zawodzie. Myślę, że łączna liczba pracujących w zawodzie zduna nie przekracza 2.000 osób w całej Polsce. Zatem rocznie do zawodu przybywa około 40-50 osób, z czego 5-10 osób pozyskuje tytuł czeladnika lub mistrza. Dla przykładu, w zawodach elektryka czy mechanika samochodowego przybywa rocznie około 20.000 osób.
Jakie są korzyści z członkostwa w Cechu w obecnych czasach?
Bycie członkiem Cechu daje możliwość rozwinięcia i zdobycia szerszej wiedzy w zawodzie zduna oraz na temat szeroko rozumianej aktualnej sytuacji branży i wszelkich uwarunkowań. Warto się stowarzyszać, bo dużo łatwiej pozyskiwać informację czy nowe umiejętności w grupie, niż w pojedynkę. Wspólne spotkania, szkolenia oraz rozmowy tworzą branżowe relacje i dają wsparcie, które są nie do przecenienia w obecnych czasach.
Stając się członkiem Cechu Zdunów Polskich zyskujesz możliwość:
- uczestnictwa w wielu darmowych wielokierunkowych szkoleniach;
- poznania wielu różnych technik, technologii i materiałów oraz posługiwania się nimi, tak na poziomie starego zduństwa tradycyjnego, jak i na poziomie najnowocześniejszych rozwiązań piecowo-kominkowych i piecowych przy użyciu najnowocześniejszych materiałów;
- nauki budowy kominków, kominków akumulacyjnych, piecokominków, wraz z użyciem szeroko rozumianego osprzętu, w tym kominowego, wentylacyjnego, hydrauliki, automatyki, fotowoltaiki czy elektroniki;
- nauki budowy otwartych palenisk, grili, wędzarni, pieców chlebowych, różnych palenisk zewnętrznych;
- nauki modyfikacji ceramicznych systemów kominowych, nauki wykonywania wzmocnionych konstrukcji, nauki wykonywania podkuć ścian i kominów, wraz z odpowiednim wzmocnieniem i uwzględnieniem przepisów prawa budowlanego;
- dostępu do przepisów i nauki w potrzebnym zakresie Prawa Budowlanego, norm budowlanych i norm dla urządzeń, zasad etyki zawodowej;
- szerokiego zakresu podnoszenia kwalifikacji zawodowych (kurs pedagogiczny, kurs projektowania CAD, kurs obsługi klienta itp.);
- kurs wraz z egzaminem na czeladnika i mistrza zduńskiego. Cech posiada własną komisję egzaminacyjną przy Izbie Rzemieślniczej w Kaliszu;
- wspólne spotkania branżowe, w tym międzynarodowe warsztaty, konferencje i wyjazdy na targi zduńskie;
- szeroko rozumiane doradztwo i wsparcie techniczne, wymiana doświadczeń w branży i z rzemieślnikami z branż pokrewnych;
- liczne przywileje i odznaczenia, w tym Związku Rzemiosła Polskiego;
- reklamę firmy w swoim regionie oraz wsparcie przy pozyskiwaniu zleceń i pracy;
- rozwoju i działania w obronie drewna kawałkowego, urządzeń na biomasę i naszego zawodu na poziomie regionalnym czy ogólnopolskim;
- zaangażowania i udziału w grupach reklamowej lub szkoleniowej, a także w pracach zarządu, komisji rewizyjnej, egzaminacyjnej czy sądu cechowego lub jako delegat do Izby czy na zjazd Izby;
- udziału w różnych festynach, plenerach, świętach związanych z naszym zawodem;
- pomocy prawnej, psychologicznej, ekonomicznej, biznesowej;
- brania udziału w tworzeniu opinii i ekspertyz zlecanych Cechowi.
Jacek Ręka, Starszy Małopolskiego Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych:
Dlaczego warto być zdunem? Dlaczego potrzebujemy cechów zduńskich?
Po pierwsze dlatego, że zdun zawsze będzie miał pracę, gdyż zawsze będą poszukiwani fachowcy, którzy w starych zabytkowych lub stylizowanych wnętrzach będą potrafili odtworzyć, odrestaurować lub wybudować nowy właściwy dla danej epoki historycznej kaflowy piec pokojowy czy kuchenny i w dodatku zrobić to używając tradycyjnych materiałów i technologii. Kafle i cegły połączą klasycznie najtańszym materiałem – gliną, a piec będzie przez długi 12 – 24 godzinny okres czasu stabilnie ogrzewał przyległe do niego jedno lub dwa pomieszczenia. Choć wykonawca swój zawodowy tytuł Mistrza zduńskiego zdobył zapewne już przed wielu laty, to jednak jako aktywnemu członkowi cechu, nieobce będą mu również współczesne wymagania emisyjne i dlatego będzie potrafił wprowadzić do budowanego pieca takie rozwiązania techniczne, które zapewnią emisję na poziomie znacznie niższym niż graniczne wymagania europejskiego Ekoprojektu. Szamotowe palenisko wybuduje też w ten sposób, by można było w nim palić tylko tak jak przed wiekami – czyli wyłącznie drewnem opałowym ( drobnicą – gałęziówką i to też iglastą). Piec opalany takim paliwem, będzie więc mógł zapewnić najtańsze ogrzewanie – praktycznie na poziomie trzykrotnie niższym niż jakimkolwiek innym paliwem. Można zatem przypuszczać, że taki piec nie będzie stał tylko jako drogi zabytek – czy zimna atrapa ozdobnego pieca, ale będzie używany w sposób ciągły, co pozwoli właścicielowi szybko zwrócić poniesione na jego budowę koszty.
Po drugie dlatego, że wprowadzana europejska transformacja energetyczna, dla ochrony klimatu wymaga dziś likwidacji urządzeń opalanych paliwami kopalnymi i zastępowania ich odnawialnymi źródłami energii (OZE). Ponieważ najbardziej reklamowane i wprowadzane do indywidualnego ogrzewania budynków mieszkalnych grzewcze technologie OZE nie zapewniają dziś stabilności ogrzewania – gdyż są całkowicie uzależnione od warunków pogodowych, pory dnia czy przede wszystkim dopływu prądu, dlatego koniecznym staje się posiadanie systemu grzewczego, który zapewni gospodarstwom domowym niezależność cieplną, a w ten sposób bezcenne w dzisiejszej sytuacji politycznej podstawowe bezpieczeństwo. Współczesny rozwój technologiczny branży zduńskiej doprowadził do możliwości budowy takich pieców, które nie tylko że zapewnią stabilność i bezpieczeństwo cieplne całych budynków mieszkalnych, ale równocześnie dostarczą przyjemność posiadania ozdobnego kominka z pięknym widokiem ognia. Dlatego też przywracamy im starą zduńską nazwę „piecokominki”. Ponadto, stosowane dziś przez zdunów innowacyjne materiały akumulacyjne i nowe technologie, umożliwiają podniesienie komfortu ich stosowania do potrzeby wykonania tylko jednego – dwóch załadunków drewna na dobę, czyli do 12 -24 godzinnego bezobsługowego okresu grzewczego, spełniając równocześnie potrzebę posiadania niezależnego – podstawowego ogrzewania całego domu „Drewnem – Polskim OZE”. Ponadto, współczesne piece zduńskie, stanowiąc najbardziej stabilny i niezależny system grzewczy oparty o najtańsze i najbardziej dostępne neutralne klimatycznie odnawialne źródło energii jakim jest w nadmiarze dostępna biomasa drzewna, nie tylko spełniają, ale również gwarantują w praktyce stosowania emisję na wymaganym dziś w europejskim poziomie – całkowicie bezpiecznym dla zdrowia ludzi i środowiska. W ten sposób pozwalają realizować w najtańszy i najbardziej dostępny sposób, cele i wyzwania które stawia współczesna transformacja klimatyczna, bez zbędnego generowania nadmiernych kosztów.
Współczesne piece zduńskie – piecokominki, stają się w ten sposób najbardziej proekologicznym jak i najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem, pozwalającym na zaspokojenie koniecznej w naszym klimacie potrzeby posiadania niezależnego systemu podstawowego ogrzewania i przygotowania posiłków, w dodatku opartego na neutralnym klimatycznie OZE. Potrzeba zaspokojenia tych potrzeb, uczyni współczesny zawód zduński, jednym z najbardziej poszukiwanych i niezbędnych wśród innych najbardziej rozwiniętych innowacyjnych technologii energetycznych OZE. To już nie „zawód wymierający”- jak by to chcieliby widzieć niektórzy, ale to już najbardziej zaawansowany i przyszłościowy zawód w branży ogrzewania budynków mieszkalnych, gwarantujący stabilność i niezależność energetyczną po najniższych kosztach – a przecież na ten cel idzie dziś około połowa krajowej produkcji energetyki przemysłowej. W tej sytuacji przed branżą zduńską stoją olbrzymie możliwości rozwoju i wyzwanie zabezpieczenia potrzeb grzewczych większości mieszkańców w sposób stabilny i niezależny.
Nie trudno więc zauważyć, że to współczesna rewolucja klimatyczna poszukująca nowych technologii OZE, wyniosła dziś zawód zduński do czołówki zawodów wprowadzających nowe technologie energetyczne i jak to widzimy z doświadczeń innych krajów, uczyniła to bardzo skutecznie, skoro dzięki technologiom zduńskim cele te mogą być spełniane w sposób najtańszy, najszybszy i najbardziej przyjazny mieszkańcom, łącząc skuteczność ogrzewania z ozdobą i pięknem ognia.
W tej sytuacji branża zduńska będzie potrzebowała w najbliższym czasie bardzo wielu nowych rzemieślników. Aby móc sprostać tej potrzebie będą musiały się bardzo szybko rozwijać i powstawać nowe cechy zduńskie, jako jedyne organizacje zawodowe mogące zgodnie z obowiązującym prawem zapewnić istnienie i rozwój szkolnictwa zawodowego nowych zdunów – młodocianych w systemie trzyletniej szkoły branżowej o profilu szkolenia dualnego (teoretycznego i praktycznego w mistrzowskich zakładach zduńskich) i dorosłych, mogących przekwalifikować się w systemie kursów prowadzonych przez fachowców z cechów zduńskich, w sposób gwarantujący również praktyczną naukę zawodu u Mistrza zduńskiego.
Na stronach naszych krajowych cechów, można zapoznać się z propozycjami organizowanych szkoleń i działań przywracających rzemiosłu zduńskiemu tradycyjną rolę zawodu wykonującego niezależne podstawowe indywidualne ogrzewanie budynków mieszkalnych, a także umożliwiającego pieczenie i gotowanie najsmaczniejszych potraw na drewnie.