Krajowe Zrzeszenie Producentów Materiałów Budowanych CERBUD z siedzibą w Zaklikowie, jako ogólnopolska organizacja zrzeszająca małych producentów tradycyjnej ceramiki budowalnej, powstało z inicjatywy środowiska. To sami producenci czuli potrzebę powołania organizacji, która skutecznie walczyłaby o sprawy dla nich ważne. Głównym motywem były niesprawiedliwe przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, które na przełomie XX i XXI wieku zaczęły stanowić dla cegielni przysłowiową „kulę u nogi”. Mimo przekonania wśród przedstawicieli branży co do konieczności zmian, nie było łatwo przekonać poszczególnych przedsiębiorców, że konkurujące na co dzień ze sobą podmioty odniosą korzyści z powołania do życia wspólnej organizacji. Nie zabrakło jednak zdeterminowanych właścicieli zakładów o szerokich horyzontach, którzy zrealizowali ten plan. Nadzieje pokładane w Zrzeszeniu, a odnoszące się do rozwiązania problemu podatkowego, okazały się słuszne, bo w przeciągu 1,5 roku udało się doprowadzić do oczekiwanej zmiany prawa w tym zakresie. Ten ogromny sukces – rozwiązanie kluczowej wówczas kwestii, jak się okazało, ważnej nie tylko dla producentów ceramiki budowlanej – przekonał wielu przedstawicieli środowiska do Zrzeszenia, jako wspólnej organizacji, i zachęciło do członkostwa. Nie ma co ukrywać, że w wielu przypadkach motywacją była chęć uzyskania konkretnej pomocy w indywidualnych sprawach. Nie zawsze okazywało się to możliwe. Jednak dwie dekady działalności Zrzeszenia dowiodły, że poza pierwszym dużym sukcesem – zmianą przepisów podatkowych – przyszło wiele następnych, które były oczekiwane przez branżę lub były konieczne z punktu widzenia właścicieli cegielni; także tych, którzy nigdy nie zostali członkami organizacji.
Zrzeszenie, jako organizacja pozarządowa, zostało powołane do życia przez przedstawicieli 34 cegielni. Na koniec 2001 roku organizacja liczyła 103 podmioty. W późniejszych latach liczba członków zmieniała się dynamicznie. Obecnie Zrzeszenie liczy 20 członków. Może wydawać się to małą liczbą, ale należy pamiętać, że minione dwie dekady nie były – mimo naszych starań – okresem sprzyjającym rozwojowi tradycyjnej czerwonej ceramiki budowlanej. Z mapy kraju zniknęło bezpowrotnie ponad 60% cegielni, co przekłada się na ponad 200 zakładów zatrudniających co najmniej 5000 osób. W 2021 roku w całym kraju produkcją zajmowało się jedynie około 50 cegielni spośród wszystkich jeszcze istniejących.
Powody likwidacji są wielorakie, ale główny jest jeden – brak potencjału ekonomicznego do skutecznego rywalizowania o rynek z producentami nowych rozwiązań, często gorszych, ale jednostkowo tańszych dla inwestora, oraz modniejszych w zastosowaniu. Nie bez znaczenia jest także to, że rozwiązania te są chętniej wybieranych przez wykonawców robót budowalnych, którzy najczęściej decydują o stosowanych materiałach.
Główne cele organizacji nie uległy zmianie od jej powstania. Są to: reprezentowanie potrzeb oraz obrona interesów i praw przedstawicieli branży, działania na rzecz rozwoju przemysłu ceramicznego, działania na rzecz promocji i wiedzy o tradycyjnych materiałach ceramiki budowlanej oraz dobrych praktykach w budownictwie, a także realizowanie misji edukacyjnej i szkoleniowej w obszarze budownictwa. Ważnym elementem działań Zrzeszenia jest udzielanie członkom organizacji wsparcia prawnego i technologicznego, które zapewnia Dyrektora Biura Zrzeszenia mgr Tomasz Rowiński, z wykształcenia prawnik, oraz konsultant technologiczny organizacji inż. Ryszard Belak, jeden z najlepszych w kraju ekspertów w dziedzinie technologii produkcji ceramicznych materiałów budowlanych.
Oceniając efekty naszej pracy, warto podkreślić, że w wyniku prowadzonej aktywności branża małych producentów ceramiki budowanej odniosła korzyści szacowane wynikiem netto (korzyści z uzyskanych wskutek naszych działań rozwiązań pomniejszone o pełen koszt działalności Zrzeszenia w ciągu minionych dwóch dekad) na poziomie co najmniej 11 mln zł. Wyliczenie to, przygotowane z okazji jubileuszu 20-lecia działalności Zrzeszenia, objęło jedynie najważniejsze i najbardziej czytelne efekty naszej pracy. Sądzimy, że takie efekty dają powody do pozytywnej oceny naszych działań. Będąc świadomi ogromnej erozji branży przez minione 20 lat, mamy jednocześnie przekonanie, że gdyby nie działalność Zrzeszenia, obecnie funkcjonowałyby co najwyżej pojedyncze zakłady.
DLACZEGO CEGŁA Z MAŁYCH CEGIELNI?
To prawda, że małe cegielnie są obecnie wszechstronne i w znakomitej większości produkują szeroką gamę wyrobów. To już nie tylko cegły budowlane, z którymi powszechnie kojarzy się cegielnie, a które stają się powoli wyrobami „jedynie” uzupełniającymi oferowany asortyment. Małe cegielnie często produkują także pustaki ścienne szczelinowe, pustaki stropowe czy pustaki wentylacyjne. W ofercie wielu z nich są coraz modniejsze płytki ceramiczne do elewacji, wytwarzane najczęściej przez odcinanie lica cegieł ceramicznych, wszelkiego rodzaju kształtki ceramiczne, a także płytki ceramiczne posadzkowe. Oferta małych cegielni to również wyroby szkliwione i angobowane oraz dachówki ceramiczne, choć w tym ostatnim przypadku jest to asortyment, który produkują tylko najlepsze zakłady. Szeroką gamę wyrobów wypalanych z glin ceramicznych coraz częściej zaczynają uzupełniać w ofercie małych cegielni wyroby do budownictwa naturalnego. Wysuszone cegły z surowej gliny (tzw. Adobe), płyty gliniane stanowiące doskonały i ekologiczny zamiennik dla płyt R-G, w pełni ekologiczne i posiadające doskonałe właściwości tynki gliniane z glin naturalnych.
To, co musimy wyraźnie podkreślić, to fakt, że dzisiejsza mała ceramika budowlana z całą pewnością nie jest fachem rzemieślniczym i nie stanowi produkcji rzemieślniczej, nawet jeżeli są wciąż zakłady, które wytwarzają cegły ceramiczne ręcznie, jak robiono to wieki temu. Przy tak dużym zmechanizowaniu procesów produkcyjnych, tak znacznym zakresie wytwarzanych wyrobów oraz przy produkcji tysięcy ton wyrobów rocznie przez każdą cegielnię, nie można tych zakładów określać mianem wytwórców rzemieślniczych. Są to w pełni przemysłowe zakłady i przemysłowi wytwórcy ceramiki budowlanej, tak jak nasza organizacja nie jest izbą rzemieślniczą ani cechem rzemiosła, a stowarzyszeniem przedsiębiorców, producentów ceramiki budowlanej. Ponadto musimy pamiętać, że jednym z podstawowych wymogów rzemieślnictwa jest posiadanie „papierów” mistrzowskich oraz osobiste wykonywanie danego rzemiosła. Tymczasem w przypadku cegielni większość ich właścicieli jest praktykami bez stosownego udokumentowania posiadanej wiedzy. Ponadto w dzisiejszych czasach z wielu względów produkcja cegieł nie odbywa się osobiście „rękoma” i własnym fizycznym zaangażowaniem tych osób. Dlatego też nawet ręczna produkcja ceramicznych wyrobów budowlanych, która – jako ewenement na skalę nie tylko krajową – jest wciąż kultywowana w Kraśniku i okolicach, wymyka się definiowaniu jako rzemiosło. Obecnie mała ceramika budowlana to dobrze zorganizowany, sprawy, wszechstronny przemysł, działający na lokalnych rynkach i dzięki swojej elastyczności sprawnie reagujący na potrzeby klienta i zaopatrujący zarówno lokalny, jak i globalny rynek.
Największa różnica pomiędzy małymi cegielniami a dużymi zakładami ceramicznymi tkwi właśnie w elastyczności, lokalnym rodowodzie i pochodzeniu, wielopokoleniowych tradycjach, dzięki którym rozumie się więcej, niż tyko czysty zysk.
Od końca lat 90-tych XX wieku do polskiej rzeczywistości budowlanej zaczęły napływać nowe technologie budowlane, nowe rodzaje materiałów do zastosowania w budownictwie, a także – co oczywiste – nowe sposoby ich wytwarzania. Część z nich się nie przyjęła, część doskonale się zaadaptowała w polskich realiach. Trzeba uczciwie powiedzieć, że nie wszytko, co przybyło nowego, okazało się dobre, nawet jeżeli weszło na trwałe do stosowania.
W małych cegielniach także nastąpiły określone zmiany. Głównie nacisk został położony na modernizację procesów przerobu surowców oraz wytwarzania produktów i ich suszenia. Cel był oczywisty – poprawić jakość produkowanych wyrobów oraz zwiększyć wydajność zakładów. Poza nielicznymi wyjątkami, żadna z małych cegielni nie pozwoliła sobie jednak na modernizację, która umożliwiłaby jej zajęcie miejsca w jednym rzędzie z krajowymi producentami ceramiki budowlanej chociażby średniej wielkości. Przyczyna została już przywołana – to, niestety, brak potencjału ekonomicznego do zrealizowania inwestycji idącej w miliony złotych.
Mimo takiej sytuacji należy stwierdzić, że działania modernizacyjne, jakie w małych zakładach ceramicznych były realizowane w latach 1990-2005 w pełni pozwoliły na wytwarzanie jakościowych i – co najważniejsze – całkowicie użytkowych wyrobów ceramicznych, z których każdy konsument jest w stanie wybudować bezpieczny, zdrowy, ciepły i przyjazny w późniejszym wieloletnim zamieszkiwaniu dom.
ZALETY CEGŁY
W jakim stopniu ceramika tego typu spełnia aktualne wymagania techniczne, przede wszystkim w kontekście ścian wewnętrznych i zewnętrznych? Czy zaostrzenie wymagań wobec ścian zewnętrznych można uważać za czynnik sprzyjający powrotowi do budowy z cegły tradycyjnej (mniejsze wymagania termoizolacyjne wobec elementów murowych, a większe pod względem wytrzymałościowym i izolacyjności akustycznej)? Czy obecny kryzys energetyczny i obawy przed uzależnieniem się od instalacji wymagających zasilania energią elektryczną też jest taką szansą (dodatkowe źródła ciepła, takie jak kominki, piece)?
Wszystkie standardowe wyroby ceramiki budowlanej oferowane na rynku objęte są normami wyrobów i w związku z tym muszą spełniać określone wymagania techniczne. Dotyczy to zarówno cegieł budowlanych, jak i pustaków ściennych, stropowych, wentylacyjnych, a nawet rurek drenarskich ceramicznych. Poza tym każdy producent wyrobów budowlanych, niezależnie czy jest dużym podmiotem, czy małą cegielnią, musi spełniać określone wymagania związane z kontrolowaniem procesu produkcji oraz dbaniem o jakość wytwarzanych wyrobów. Zatem nawet mała cegielnia prowadzi nadzór nad kontrolą produkcji, posiada w tym zakresie opracowane procedury, wykonuje okresowe badania deklarowanych parametrów wyrobów, a także podlega kontrolom ze strony instytucji i organów sprawujących nadzór nad rynkiem budowlanym oraz nad wyrobami na nim oferowanymi. Nie ma więc obecnie znaczenia, czy konsument kupuje i stosuje do budowy domu wyrób z dużej fabryki, czy z małej cegielni.
Zdjęcia od góry: Cekobud s.c., Ceradbud Sp. j. , Cegielnia Hoffmanowska, Cegielnia Trojanowscy
Ceramika budowlana z wypalanej gliny – i to jest niezaprzeczalne oraz potwierdzone wiekami doświadczeń, jak i najnowszymi badaniami – jest trwała, ciepła, ekologiczna i zapewnia zdrowe oraz przyjazne warunki zamieszkiwania w wybudowanych z niej obiektach. Musimy pamiętać, że człowiek około 80% życia spędza w pomieszczeniach zamkniętych – w domu, w biurze, w miejscach rozrywki i rekreacji. Dlatego konieczność tworzenia obiektów budowlanych trwałych, z naturalnych materiałów, które nie wywierają negatywnego wpływu na środowisko naszego bytowania, a przy okazji gwarantujących niskie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, jest kluczowa.
Wyjątkowe cechy tworzywa ceramicznego to zdolność do dyfuzji pary wodnej, która pozwala utrzymać odpowiednią wilgotność i regulować cyrkulację powietrza w zabudowanych wnętrzach. Ceramika budowlana spełnia warunki: inwestycyjne – bo jest trwała, wykonana z tworzywa nie zagrażającego zdrowiu człowieka; środowiskowe – bo jest materiałem wytworzonym z naturalnych minerałów podlegających recyclingowi; technologiczne – bo nie wywiera negatywnego wpływu na środowisko; ekonomiczne – bo gwarantuje niskie „globalne” koszty eksploatacyjne.
Własności użytkowe ceramiki,, to: wysoka izolacyjność termiczna, lekkość, akumulacyjność cieplna, paroprzepuszczalność, wysoka izolacyjność akustyczna, parochłonność, wytrzymałość, wiatroszczelność, niepalność i odporność ogniowa, łatwość i szybkość budowania.
Wyroby ceramiczne gwarantują mocną konstrukcję, to znaczy że ściany, stropy i inne elementy budowlane posiadają zdolność przeniesienia wszystkich obciążeń i oddziaływań, jakie mogą występować w czasie użytkowania. Wytrzymałość na ściskanie większości wyrobów ceramicznych jest bardzo wysoka i wynosi od 15 do 30 MPa, a w przypadku wyrobów klinkierowych od 35 do 60 MPa. Wyroby ceramiczne z czasem zwiększają swoją wytrzymałość mechaniczną na ściskanie, co jest charakterystyczne wyłącznie dla tego rodzaju materiału budowalnego.
Na podstawie badań laboratoryjnych wykazano, że wchłanianie wody przez wyroby ceramiczne nie klinkierowe wynosi od 8 do 15%, a absorpcja wody w wyrobach typu gazowo- krzemianowych nawet 25%. Oznacza to, że ceramika posiada zdolność do odparowania nadmiaru wody przenikającej do niej z wnętrz pomieszczeń użytkowych lub z innych źródeł, co powoduje zmniejszenie ryzyka zawilgocenia wskutek kondensacji pary wodnej wewnątrz murów, a mury zawilgocone szybko się osuszają. Tylko wyroby ceramiczne akumulują ciepło w budynku, ponieważ przewodność cieplna pustaków ceramicznych λ wynosi od 0,17 do 0,28 W/mK. Oznacza to, że zimą budynek będzie oddawał bardzo mało ciepła na zewnątrz, a latem będzie utrzymywał optymalną temperaturę wewnątrz. Dom wykonany z pustaków ceramicznych może być zatem nawet dwa razy cieplejszy od wykonanego z innych materiałów.
Nie ma jednego dominującego obszaru zastosowania ceramiki produkowanej przez małych producentów. Oczywiście, elewacje budynków to znany i dość spory obszar zastosowania cegieł ceramicznych oraz płytek ceramicznych elewacyjnych. Wszak od wieków cegła kojarzy się każdemu z murami i nie da się ukryć, że przy takim zastosowaniu prezentuje się gustownie i dodaje szyku oraz prestiżu budynkowi. W ostatnich kilku latach widać zwiększające się zainteresowanie zastosowaniem cegły na elewacjach w inwestycjach deweloperskich oraz w projektach instytucjonalnych. Ludzie dzisiaj płacą coraz większe pieniądze za mieszkania i zaczynają coraz bardziej zwracać uwagę na otoczenie, w jakim będą mieszkali, w tym na materiały, jakie zostały zastosowane do budowy ich domu czy mieszkania. To jest bardzo interesująca oznaka i miejmy nadzieję, że będzie to nasilający się trend.
Coraz częściej producenci obserwują także zainteresowanie zastosowaniem cegieł i pozostałych materiałów ceramicznych, głównie płytek ceramicznych, w aranżacjach wnętrz. Nic, poza drewnem, tak doskonale nie sprawdza się we wnętrzu, jak cegła ceramiczna. Cieszy, że coraz więcej osób zaczyna dostrzegać różnicę pomiędzy prawdziwą cegłą ceramiczną lub płytką ceramiczną wykonaną z cegły a wyrobami je imitującymi.
Kolejny obszar to, oczywiście, szeroko rozumiana mała architektura. Są to ogrodzenia wykonane z cegieł ceramicznych lub klinkierowych, mała architektura w postaci przepierzeń na terenie posesji, rabatek ogrodowych, grilli, elementów altan, miejsc wypoczynku, pergoli. Cegły odpowiednio mocno wypalone, a także odpowiednio wykonane płytki posadzkowe ceramiczne stosuje się do wykonywania pieszych traktów i ciągów komunikacyjnych na terenie posesji oraz tarasów.
Nie sposób nie wspomnieć o renowacji obiektów zabytkowych jako jednym z istotnych obszarów zastosowania tradycyjnej ceramiki budowlanej, począwszy od ogromnych cegieł gotyckich po niewielkie kształtki ceramiczne. Co roku wytwarzane przez kilku lub kilkunastu producentów wyroby stosowane są przy renowacji kilkudziesięciu zabytkowych obiektów. Jest to ogromny wkład branży małych producentów ceramiki budowlanej w dziedzictwo kulturowe wielu krajów.
Niestety, nie każda cegielnia oferuje kompleksową gamę wyrobów. Produkcja wyrobów nietypowych, kształtek, niestandardowych cegieł z przyczyn technologicznych jest trudniejsza w zakładach o pełnej mechanizacji procesu produkcyjnego. Dlatego też najbardziej kompleksową ofertę w tym zakresie mają przede wszystkim cegielnie wytwarzające swoje wyroby w sposób tradycyjny, czyli ręcznie, z wykorzystaniem drewnianych form oraz siły ludzkich mięśni. W przypadku takiej produkcji jesteśmy w stanie uformować i wytworzyć w zasadzie każdy kształt i wymiar wyrobu. Nie bez powodu to właśnie w kraśnickich cegielniach powstały w przeszłości największe na świecie ręcznie formowane cegły ceramiczne, ważące po kilkadziesiąt kilogramów każda.
KUP PAN CEGŁĘ, ALE GDZIE?
Każdy z producentów tworzy własny system dystrybucji. Opiera się on na sięgającej częstokroć kilkudziesięciu lat tradycji danej cegielni, licznemu gronu użytkowników oraz wykonawców stosujących jej wyroby, a także – co jest znakiem dzisiejszych czasów – na Internecie jako źródle wiedzy i reklamy.
Nie bez znaczenia jest także dobrze znany w Polsce system szeptanej reklamy. W przypadku małych producentów wytwarzających bardzo dobre jakościowo wyroby jest to jedno z istotniejszych źródeł pozyskiwania nowych klientów. Bądź co bądź nikt dla przeciętnego Polaka nie jest takim autorytetem, jak dobry znajomy, zaufany sąsiad czy bliski członek rodziny.
Oficjalne sieci składów budowalnych i pośredników w sprzedaży materiałów budowlanych także mają znaczenie w dystrybucji cegieł ceramicznych, ale dla większości małych cegielni ich rola w ostatnich latach zmalała i koncentruje się głównie na bardziej typowych wyrobach.
Najwięksi z małych producentów posiadają własnych przedstawicieli handlowych oraz zawarte umowy handlowe z popularnymi sieciami sprzedaży detalicznej, stąd ich wyroby można spotkać w popularnych marketach budowanych.
Najlepszym sposobem znalezienia cegielni jest Internet. Wszystkie należące do Zrzeszenia cegielnie znajdują się na naszej stronie internetowej www.cerbud.org.pl. Dostępne są tam wszelkie informacje o danym zakładzie, włącznie z łatwym dostępem do jego domowej strony internetowej, informacje o jego lokalizacji, produkowanym asortymencie oraz wszystkie dane umożliwiające nawiązanie bezpośredniego kontaktu z danym zakładem.
Elżbieta Amborska
Przejdź do strony Zrzeszenia CERBUD i dowiedz się więcej – www.cerbud.org.pl
e-mail: [email protected]